از دیرباز، زلزله یکی از بزرگ‌ترین و مرگبارترین بلایای طبیعی بوده که بشر همواره در برابر آن احساس ناتوانی می‌کرده است. بسیاری از مردم و حتی پژوهشگران آرزو داشتند بتوانند لحظه وقوع زلزله را از پیش بدانند و جان هزاران انسان را نجات دهند. اما آیا واقعاً می‌توان زلزله را پیش‌بینی کرد؟
رابرت گلر، استاد ژئوفیزیک دانشگاه توکیو، در مقاله‌ای پژوهشی و ماندگار به نام «پیش‌بینی زلزله: یک مرور انتقادی» به سراغ همین پرسش رفته و بیش از ۱۰۰ سال تلاش علمی در این زمینه را مرور کرده است.
نکته حیرت‌انگیز اینجاست که در طول یک قرن تلاش علمی، هیچ روش قابل اعتمادی برای پیش‌بینی زلزله ابداع نشده است. هزاران پژوهش در زمینه رفتار حیوانات، تغییر در آب چاه‌ها، انحراف سطح زمین، علائم مغناطیسی، لرزش‌های پیش‌نگر و … انجام شده، اما هیچ‌کدام از آن‌ها نتوانسته‌اند به‌طور مداوم و در زمان مناسب، زلزله را پیش‌بینی کنند.
گلر در این مقاله تاکید می‌کند که زمین‌لرزه‌ها پدیده‌هایی کاملاً پیچیده، غیرخطی و حساس به شرایط میکروسکوپی در پوسته و گوشته زمین هستند. عواملی که نه‌تنها در دسترس ابزارهای ما نیستند، بلکه اساساً اندازه‌گیری آن‌ها در ابعاد گسترده کره زمین امکان‌پذیر نیست.
یکی از بخش‌های جالب این مقاله، بررسی زلزله هایچنگ در چین است؛ زلزله‌ای که گفته می‌شود در سال ۱۹۷۵ پیش‌بینی و باعث نجات جان هزاران نفر شد. اما نویسنده با استناد به مدارک تاریخی نشان می‌دهد که بخش عمده این ادعا در بستر فضای سیاسی و تبلیغاتی چین در دوران انقلاب فرهنگی شکل گرفته و آمار تلفات و واقعیات پس از وقوع زلزله، تصویر دیگری ارائه می‌دهد.
گلر در پایان مقاله، به خواننده هشدار می‌دهد که هر ادعایی درباره پیش‌بینی زلزله باید با شک علمی، مطالبه‌ی داده‌های شفاف و بررسی سخت‌گیرانه همراه باشد. او می‌نویسد:
«گسل‌ها سیستم‌هایی هستند که هر لحظه می‌توانند تحت تاثیر کوچک‌ترین تغییرات غیرقابل مشاهده، از تعادل خارج شوند و وقوع زلزله‌ی بزرگ را رقم بزنند. به همین دلیل، صدور هشدارهای قابل اعتماد در کوتاه‌مدت، عملاً ناممکن است.»
🎯 جمع‌بندی:
پیش‌بینی زلزله — آن‌گونه که در فیلم‌ها و تخیل عمومی دیده می‌شود — در حال حاضر نه‌تنها ممکن نیست، بلکه به‌دلیل ذات پیچیده و غیرخطی سامانه‌های زمین‌شناختی، در آینده نزدیک هم دست‌یافتنی نخواهد بود.
به‌جای دنباله‌روی از وعده‌های هیجان‌انگیز اما بی‌پایه، بهتر است تمرکز جوامع بر مقاوم‌سازی ساختمان‌ها، آموزش عمومی، افزایش آگاهی و مدیریت بحران باشد. چرا که آنچه جان انسان‌ها را نجات می‌دهد، نه پیش‌بینی، بلکه آمادگی است.
📦 کادر اطلاعاتی جانبی | آیا می‌دانستید؟
🟢 بیش از ۱۲۰ سال است که بشر تلاش می‌کند زلزله را پیش‌بینی کند؛ اما تاکنون حتی یک روش قابل اعتماد در سطح جهانی معرفی نشده است.
🟠 بزرگ‌ترین ادعای پیش‌بینی زلزله در دنیا مربوط به زلزله هایچنگ چین (۱۹۷۵) بود. سال‌ها بعد مشخص شد بسیاری از گزارش‌ها و ادعاها در فضای سیاسی دوران انقلاب فرهنگی چین شکل گرفته و آمار رسمی تلفات سانسور شده بود.
🔴 زمین‌لرزه‌ها پدیده‌هایی غیرخطی و حساس به شرایط بسیار ریز در حجم گسترده‌ای از پوسته زمین هستند. این یعنی شاید وقوع یک زلزله بزرگ به لرزش بسیار کوچکی در چند کیلومتر دورتر وابسته باشد؛ چیزی که فعلاً قابل اندازه‌گیری نیست.
🟡 بسیاری از ادعاهای شایع درباره پیش‌نشانگرها (مانند رفتار حیوانات، تغییر آب چاه‌ها، یا تغییرات میدان مغناطیسی زمین) در آزمون‌های علمی مردود شده‌اند.
📝 بهترین راه نجات در برابر زلزله:
نه پیش‌بینی، بلکه مقاوم‌سازی ساختمان‌ها، آموزش عمومی و ارتقاء مدیریت بحران است.
📖 منبع:
برگرفته از مقاله
Earthquake prediction: a critical review
Robert J. Geller (1997)
دیدگاه‌ها